“Purichina, sumaychay, runahayñikunaka, mana yuyay yachaykunallachu kan, mana allimanta chayshina llukimanta kanchu; allikaymantami kan, alli yuyaykunata atirina kan”, Mamallakta Tantanakuy pushak, Guadalupe Llori Abarca, riksichirka, kay “Runahayñikunata shinapash kishpiykay” hatun tantanakuyta paktachikunapi kay waranka iskun patsak chusku chunka pusak watakuna paktaypi Runahayñi wiñachishka paktaykunapi rurarkakuna. Tantanakuyka chaskirkakuna kamachiy killkakkunata, ista mamallaktakunaman yallik tantanakuy minkashka, Naciones Unidas minkashkakuna, Runahayñikunata yanapak kamay wasi, llakta chayshina kawsaymarka minkashkakuna, llaktayukkuna chashnallatak Mamallaktamanta pushakkuna tantanakuywan wankurirka.
2022 Milkapanka Allikay ashtawanpash yachayman yanapay tiyachun Tantanakuy kutinpash rikurkakuna.
Hunta rimanakuy Mamallakta Tantanakuy kay Hatun Kullki Milkapanka shamuk watapi llankaykunata paktachinapak chayshina 2022-2025 Chusku Watakunapak Milkapanka kutinpash rikunkuna, paktalla yachay chayshina allikayman chayachishpa kay 0.5% kullki mirachikunata paktachishpa kamaykuna tiyachun, imashina Mamakamachik rikuchishkapi paktachishpa. Chaymanta, ñawpa chayachikkunaman kullkita manu yallichi shina ashtawan manupitikunata uriyachishpa katinapak; Mamallakta Haylli Wichkana Wasiman kullkiwan yallichi; ashtawapash, Mamallakta punchanti kullkikuna yaykukushka “monetización” katuymanta maskay tiyashkata rikushpa achikyachinapak rimankuna.
“Pandora Papers” urmachimanta Hunta rimanakuy rikurkakuna.
Mamallakta Tantanakuy kay Mamallakta pushak kay Hunta rimanakuyman tikrashpa ñawi rikuchichun arinirka, paraísos fiscales llatapi paypak kay pachapi ima charishkakunata rikichichun kayankuna, kay panchi killa 2017 watapi Consulta Popular paktachi kamachik llakikunata rikunkuna. Chayshina Kullki Imarurashkata Rikurayak, Kullkillankayta Rikuk, SRI, Unidad de Análisis Financiero y Económico kamay wasikunata atirirka mashna kullki charishkata llikapi, tantanakuypi ayninakuy, fiduciarias, Mamallakta pushakpak manu churashkakullkipi imacharishkakunata rikuchun mañan. Kay llankaywillayta Mamakamachiy Paktachiy Minkashka rurashkata shuktak rikuk kamay wasikunaman tikrachinkakuna, shinaspaka, ima rurana kakpi rikuywan katishpa chayshina Guadalupe Llori Mamallakta Tantanakuy pushakman tukuy tiyashka pankakunata tikrachichun, shuk watapi, imashina tukuy killakillakunapi paktachishkamanta chayachichun nirka.
Ñawpak yuyay kamachik warmikunata millay yumaywan chichuchi tiyashkamanta alli shunku urmachi kamaypak shuk niki chimpapuraypi rikurkakuna.
Mamallakta Tantanakuy kallari shuk niki chimpapuraykunapi kay ñawpak yuyay Warmikunata millay yumaywan chichuchi tiyashkamanta alli shunku urmachi kamaypak kamachik killkayta rikurka, maypika Runapak Kamak chayachishkata Mamakamachiy Rikukwasi arinishpa paktachishkata, kamay wasita chay ñawpak yuyayta allichichun mañarka. Chikan chikan tantanakuymanta ishkay chunka runakunapak rimaykunata uyashka hawa, maypika chay chimpapuraykunapi churashka iñukunapi, 10 saylla pachakkuna yallirkakuna. Kay ñawpak yuyay Mamakamachiy Rikukwasi wanay churaymanta wiñarirka, constitucionalidad kan chayshina 149, 150 nikikunata Orgánico Integral Penal Kamachik killkayta hamutarkakuna, warmikunata millay yumay llakichi tiyashkamanta alli shunku urmachi tiyachun.
Hatun Hamutachik Kamay wasita llaktay ñawinchikunawan harkay, shitaywan tukuchirka
Mamallakta Tantanakuy Víctor Anchundia, Hatun Hamutachik Kamay wasita harkay shinapash llankaymanta shitarkakuna, paktalla kay llaktay ñawinchiykunapi rikuhskakuna mana alli paypak llankaykunata paktachishpa shamushkakunamanta Mamakamachik chayshina Kamachik killkaypi rikushpa allichishka. Kay sinchiyuyarita Llankay Kamaywasiman chayachinka, tukuy kamay wasikunapi ishkay watakunata ama imapi llankaykunata ruray ushachun. Chay tantachishka pankakunata Mamallakta Hatun Rikurayak wasiman chayachinka, shina achiklla llankaykunata paktachichun kay taripaykunapi paskashpa chayshina mushuk paktachikunata rurachun kay ISSPOL chikan chikan pushakkunata rikuchun, kay yuyayakunata hapishkakuna kamay wasi llakichishkakunamanta. Shinallatak, Kullki Ima Rurashkata Rikuriyak wasiman chayachinka, akllashka taripaykunawan kallarichun imashina Mercado de Valores y de Seguros paykunapak llankaypi rikuykunawan yallishka kachun, chayshina kay SRI, llaki urmachi tiyashkakunapi manukullki wakllirishkakunata rikuchun.
Minkashkakuna sumak kuskakamay, chukikamay, kamay shinapash Antisuyu ñawpak yuyaykunata rikurkakuna.
Kullki Wiñariy Minkashka tantanakuy kay Mateo Estrella, Sumak Kuskakamay wasipi llankakta chaskirka, paktalla wiñarimanta kay ñawpak yuyay Sumak Kuskakamay Kamachik Tantanakuypi 2012 watapi chayachishkakuna. Kamachiy tantanakuy tukuy Paktalla Manu puncha paktaypi kulli yallichiy kamachik, kallaripi MIPYMES chayshina Warmikunapak Llankayta Sinchiyachinapak, Rantimanta Hikuykuna, warmikunapak kullki ñawpak yuyaykunata rikurkakuna. Tukuypak Kamay Minkashka paktalla kay Shukpalla Kamay Kamachik mushukyachinapak kay ñawpak yuyaymanta mushuk rimaykunata chaskirka. Shinapash Asociación Nacional de Empresas de Seguridad Privada tantanakuy pushak, Ecuador Mamallakta Llankakkunapak Shukpalla Kamay Tantanakuy pushakkunapak rimaykunata uyarkakuna. Shinapash, Saywa Wiñariy Kamachik mushukyachinapak ñawpak yuyay yachaywan kallarirkakuna. Tawkasami Kawsay Minkashka tantanakuy kashna Akllashka Antisuyu Kamachik, Chukikamay Kamachik ñawpak yuyaykunata mushukyachinapak paktalla rikuykunawan katinkuna, ashtawanpash shuktak iñukunata consulta prelegislativa tapuykunata kay ayllullakta, llakta shinapash kawsaymarka rikuytapash katinkuna.
Kamachik mushuk ñawpak yuyaykunata Consejo de Administración Legislativa chanirkakuna.
Kay CAL pushak kamachik ñawpak yuyaykunata chikan chikan minkashka tantanakuyman chanishpa chayachirkakuna, achiklla rikuy paktachikunawan katichun. Chaymi kan COOTAD, Orgánico Integral Penal (COIP) Kamachik mushukyachinapak, mushuk yuyayta Peter Calo Kamachiy killkak chayachishka, maypika Karupi Kikinllatak Kamachik chashnallatak Paktakay Minkashka tantanakuy rikuywan apankakuna. Allkukunata kamaypak, shuktak yuyaykunawan llakichikunata amatay Código Civil kamachik mushukyachinapak, Marcela Holguín chayachishka, chay rimaykunata Paktakay, Allikay Hayñi minkashka tantanakuypi paktachinkakuna. Tukuypak Ranti Llika Kamachik, Kamachiy Awlli Kamachik ñawpak yuyaykunata mushukyachinapak, Marco Troya, Elías Jachero chayachishkakuna, kunanka yallin kay Kullki Wiñariy chayshina Paktachiy Minkashka tantanakuy rikushpa allichikunawan katichun tikrachinkuna. Ñawpak yuyayta Mamallakta Akllay kamay kamachik mushukyachinapak, Lenin Barreto tikrachishka, ashtawanpash, Uchilla Kariwarmi Wawakuna, Wamrakuna Allikay Yuyaykak alli rikuy kamachik killkaykunata kay Paktachiy, Allikay Hayñi minkashka tantanakuypi paktachishka kanka nirka. Shinapash, Soberanía Alimentaria, Llankaypak Hayñi, Tawkasami Kawsay, Karupi Kikinllatak Kamachik Minkashka pushakkuna hay 2021-2022 Kamachik Tantanakuy llankayñankunata “Ecuador Mamallaktamanta makichuray” llankaykunata rikurkakuna, chashnallatak kay Kamachiy Awlli Kamachik (LOFL) willachishkapi, tukuy ayllullaktaktakunapi hatun mutsurikunapi kamachikta paktachishpa yanapay llankankuna.
Hunta rimanakuypi riksichinapak llankaywillayta Minkashka arinirkakuna
Karupi Kikinllatak Kamachik Minkashka tantankuy llankaywillayta shuk niki chimpapuraypak kay ñawpak yuyay Llakta Utkakamachiy, Chaski, Allpa Mañaymashkay Kamachik mushukyachinapak arinirkakuna, Karupi Kikinllatak Kamachikkunapak Llankayñan pakta wiñariy, Llakta Utkamachiykunata allichinapak. Chay llankayñankunapi ishkay ñawpak yuyay shina COOTAD mushukyachinapak yachay tiyan, pushak alli llankayta paktachiy GAD kamay wasikunamanta mishanakuy llankaykunata rurachun. Allikay Hayñi Minkashka tantanakuy kallari shuk niki chimpapuraypak kay ñawpak yuyay Covid-19 shuktak chikanyachishkakunata chayshina Hatun Hunkuy Llakikuna Mañaymashkay Kamachik llankaywillayta arinirkakuna, llaki unkuykunamanta hatun paktay kan llankaykunata apanapak, achiklla mishanakuy llankaykunata chikan chikan pushakkunaman chayachishpa chayshina allikay, kawsaypak hayñikunata kamanapak rikunkuna. Ista Purariy Minkashka tantanakuy kashna Paktachiy, Rikuchiy Ñitik Kishpariy Kamay, Rimay, Willay Yuyay nikikunata arinishpa shinapash minkashka tantanakuypi llankaywan yanapaykunata shuk kallaripi killkashkalla shuk niki chimpapuraypak nishpa rimarkakuna. Minkashka tantanakuy pushak mushuk nikikunata rurashkami nirka, mushuk yuyaykunata rikurkakuna.
Hampi murukuna mutsuri, yachachikkunapak hurkay, llankay wasikunata wichkay rimak kiruypak llankayñan paktankuna.
Hampina murukuna mutsuri apankara chayshina shukta hatun llaki unkuykunawan kawsay runakuna, maypika ancha unkuy, mana riksishka unkuy chayshina mana yayamamakunata charikkunata rikushpa hampi, Allikay Hayñi minkashka umachik rikuypak tiksimanta kan, chayman Consejo Directivo del IESS pushak chayarka, wata tukurikunapi llankaykunata paktachikuna 80% yallinkakuna, tukuy unkuykunapi akllashpa hampi murukunata rikushpa tikrankakuna. Soberanía Alimentaria Minkashka tantanakuyman Chakrakamayuk Kawsayuk chayarka, shamuk killakuna Registro Nacional Agrario killkaykunawan kallarinkakuna, Francia mamallaktamanta chaskishkakunawan yanapankakuna. Tukuy Uchilla Kariwarmi wawakuna kamay Minkashka kay Óscar Rueda, “Kintipak rikra” Wallpachi Tantanakuy pushak, MIES kullkikunata mana utka tikrachi llakikunamanta riksichirka. Yachay Minkashka tantanakuy kay Kullkiyay Kamaywasyukta kayanka, llankay hurkay wichiyachimanta tukuy Ishkay Shimipi Chaya Wasikunamanta yachachikkunaman paktachinapak arinishkakunata riksichinkakuna Mamakamachiy Rikukwasi nishkapi paktachishpa. Llakta Ayninakuy Minkashka tantanakuy chikan chikan llaktayukkuna, pushakkunapak Tukuy Llankay wasikunata paktalla wichkaymanta uyarkakuna, Ecuador Antakuru shukpakllapi rikushpa.
Allikak shinapash Alli yuyay Hunta rimanakuypi chay iñumanta chimpapurarkakuna
Mamallakta Tantanakuy Allikak Minkashka, Ecuador Ruraywan Wallpachi Tantanakuy yanapaywan, kallari shuk niki Hatun Tantanakuyta “Allikak Llaktay kay Tukuypak Mañaymashkay” rikuchikunata mamallakta yachayuk, ista yachayukkuna kay Organización de Estados Americanos (OEA) aynirkakuna, maypika maymutsuri kan achiklla tiksiyay imashinakay paktalla rikuchinapak kana kan, kullki, llaktakunamanta. Shuk nikipi, chayshina Ista shuwa rikurayay makaymanta, Llakta Ayninakuy Minkashka shuk Hatun rimaykunata llika pankakunapi manupiti kullki, kullkiyachik rirkuy, wichkana wasimanta shuwa rikuyayay ashtawanpash Hampi murukunata mutsurikunamanta rimarkakuna.
Ñawpak yuyaykuna kullki mañachi wasikunata llakichiki uriyachinapak, IESS ukupi kullki charishkata rirpuy kamaypak, Hunta rimnakuypak ñami kan
Kullki Wiñariy Minkashka tantanakuy ñawpak yuyay, Mamallakta Kullki Mañachimanta chaskikkunapak hayñita kamay chayshina mañashkamanta kullkikunata amalla kutin llakichikuna katichun nishpa killkay pankata tukuchirka, kayta llankaykunata Mamallakta Tantanakuy Hunta rimanakuypi chimpapuraypak, apuchikunapak chayachinkakuna. Kay kamachik kamay wasikuna achkata llakichishpa shamushkamanta rikushpa allichishpa uriyachinapak, mana mutsurishka shuwa yuyaywan katishkakunata washaman sitashpa makichuranapak rikunkuna, tukuy runakunapak kullkimanta wankurikkunata makichuranapak kamanapak katin. Llankay Hayñi Minkashka tantanakuy llankaywillayta ishkay niki chimpapuraypak Llakta Kamay Kamachikta mushukyachinapak anirkakuna, IESS kullkikunata rikuy shinapash mañaymashkayta yanapanapak chayshina tukuy kamay wasikuna imacharishkakunata achiklla ruraywan. Hatun kullkiyay llaktayukkunapak achiklla allikaykunapi tiyachun chay imashina kullkikunata yallichishkamanta riksinkakuna nirka, kay balances y cálculos yupaykunapi mushukyachishkakunata kay pachakama charishkata riksichun rimankuna.
PV/gu-k
